In het Kantoor van Nu in Gouda worden regelmatig lezingen gegeven: van Anton Philips over motivatie tot Joseph Oubelkas, een jonge ondernemer wiens thema is lijden tot leiden. Kunsthistoricus Anique de Kruijf geeft in het voorjaar van 2020 drie lezingen in de Inspiratiezaal van het Kantoor van Nu. Over drie vrouwelijke toonaangevende beeldende kunstenaars: Artemisia Gentileschi, Charley Toorop en Frida Kahlo.
Je hebt kunstgeschiedenis gestudeerd en les gegeven. Kun je iets over jezelf vertellen?
Anique de Kruijf: Ik heb naast elkaar kunstgeschiedenis en journalistiek gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens deze studie werd ik direct gevraagd om aan de universiteit colleges te geven. Ik deed ook een promotieonderzoek en heb een proefschrift geschreven over een schat van relieken, overblijfselen die binnen bepaalde religies worden vereerd. Deze bevonden zich in een kathedraal in Utrecht. Mijn hoofdbaan is Afdelingshoofd Erfgoed in Kerken en Kloosters. Ik ben verantwoordelijk voor een team erfgoedspecialisten, bij Museum Catharijne convent in Utrecht.
En nu ga je lezingen geven in het Kantoor van Nu van Anke Meerding?
Ik heb in heel Nederland lezingen gegeven bij kerken, musea en historische verenigingen, ook bij NRC Handelsblad Academie, maar nog niet eerder in Gouda.
Wat zijn je thema’s bij de drie lezingen over Gentileschi, Toorop en Kahlo?
Ik heb niet zo zeer thema’s, maar wat ik bij elke lezing wil doen is een introductie geven op het leven en werk van de kunstenaars. Maar ik probeer ook een methode te vinden om het publiek daar weer op te laten reflecteren, zodat het van toepassing kan worden op hun eigen leven. Ik wil ook de mogelijkheid gebruiken om aan de hand van de eerste lezing de volgende weer wat bij te sturen. Ik probeer te proeven wat er in de zaal leeft. Ik houd niet zo van passieve toehoorders. Ik hoop dat er leuke gesprekken ontstaan naar aanleiding van de lezingen.
Je specialiteit is erfgoed in kerken en kloosters?
Ja, dat heeft echt mijn passie. Mijn voorkeur gaat uit naar oudere kunst, het liefst Middeleeuwse en die van de periode van de Reformatie (16e eeuw) op zijn laatst. In die tijd was er alleen maar religieuze kunst. Het snijvlak tussen kunst en religie, het beleven ervan en hoe ze dat in beeld brengen vind ik erg boeiend.
Je vindt het belangrijk om de kunst toegankelijk te maken.
Ja absoluut, ik kom zelf uit een arbeidersgezin, wij gingen nooit naar een museum. Ik ging pas naar een museum toen ik aan een opleiding begonnen was. Nu merk ik aan familieleden hoe fijn ze het vinden om met een goed verhaal erbij door het museum te lopen, dan is het voor iedereen haalbaar en mogelijk.
Op 8 maart, Internationale Vrouwendag, vindt de eerste lezing plaats over Gentileschi. Het thema is ‘zelfstandig gecreëerde vrijheid’.
Dat klopt, ook de Garenspinnerij en de Stadsschouwburg doen mee aan deze feestelijke dag vol activiteiten. De lezing is onderdeel van de dag. Ik verwacht dat er voornamelijk vrouwen komen naar dit evenement, maar bij mijn lezing zijn mannen ook welkom. (lacht) In andere steden wordt het op lokaal niveau georganiseerd.
Artemisia Gentileschi (1593-1653) was een van de eerste vrouwelijke beeldend kunstenaars. Althans zover bekend is, daarvoor zijn er zeker ook vrouwen geweest die aan kunst deden.
Zij is een pionier, een van de eerste vrouwelijke kunstenaars die opdrachten kreeg en betaald werd voor haar werk. Je moest lid zijn van een gilde om opdrachten te krijgen. Zij is geen lid geweest, maar haalde toch opdrachten binnen. Haar werk is rauw en toont vrouwen in een sterke rol.
Is veel van haar werk nu nog te zien?
Zeker wel, er zijn tientallen stukken van haar verspreid over de wereld in musea en er zijn privé-collecties bewaard gebleven. Vooral in Amerika en Italië.
Waarom heb je Gentileschi gekozen?
Ik heb voor vrouwen gekozen omdat ik zocht naar lezingen die inspiratie konden bieden. Het liefst over kunstenaars die het in hun leven moeilijk hebben gehad, maar door de kracht van kunst konden overleven. Voor alle drie deze kunstenaars, Gentileschi, Toorop en Kahlo, geldt dit. Als je eenmaal kiest voor vrouwen dan is de keuze niet zo heel groot. Je hebt hedendaagse vrouwelijke kunstenaars als Marlène Dumas, Nicky de Saint Phalle, maar die zijn niet zo bekend bij een groot publiek. Ik vind het belangrijk kunstenaars te kiezen die iedereen met een beetje uitleg kan begrijpen.
Iets over de stijl van Gentileschi, zij werkte in de chiaroscuro stijl. Italiaans voor ‘clair obscur’, wat lichtval op een donker vlak betekent. Dit is vooral bekend geworden door de werkwijze van Caravaggio.
Leonardo da Vinci heeft deze techniek ook gebruikt, maar Caravaggio heeft het met een penseel voor elkaar gekregen. Gentileschi leefde net in de generatie na Caravaggio. Later in haar leven kreeg zij zelfs een opdracht van de katholieke kerk in Napels, dit was voor het eerst dat een vrouwelijke schilder dit bewerkstelligde.
Charley Toorop (1891-1955) is iets minder bekend dan haar vader Jan Toorop, die ook beeldend kunstenaar was.
Charley Toorop was een beschouwende, introverte vrouw. Zij verwerkte intern alles wat zij tegenkwam. Zij probeerde haar eigen ziel te schilderen. Voor haar was schilderen een manier van verwerken. Haar huwelijk was niet erg gelukkig, haar man dronk veel en mishandelde haar.
Een uitspraak van haar is dat ‘een geschilderd portret meer moet lijken dan een foto’
Zij heeft veel portretten gemaakt en ook veel zelfportretten waar ze je indringend aankijkt. Zij was ook beïnvloed door de Egyptische fayoumportretten, dat zijn portretten die je direct aankijken.
Charley Toorop was goed bevriend met Mondriaan?
Zij waren goed bevriend en hadden misschien vergelijkbare opvattingen over wat kunst moet zijn. Mondriaan kwam vaak bij haar vader Jan Toorop thuis en hoorde bij hun vaste groep kunstenaarsvrienden. Zij bleef bevriend met hem en kocht later sommige van zijn werken en zij heeft zelfs bemiddeld in de aankoop van een van zijn schilderijen.
Frida Kahlo (1907-1954) is een Mexicaanse kunstenaar met een heel bewogen leven. Het eerste wat te binnen schiet is dat ernstige tramongeluk waar ze haar ruggengraat, been en voet brak.
Ja, dat was verschrikkelijk, een ijzeren staaf die dwars door haar heen ging. Daardoor moest zij maandenlang in bed blijven en ging zij na haar eerste herstel schilderen. Als kind had zij ook polio gehad, daardoor was zij al mank. Er zijn mooie foto’s waar zij in bed haar kleding beschilderde.
Zij was getrouwd met een Mexicaanse muralist (muurschilder) Diego Rivera, die politiek actief was bij de Communistische partij. Het was geen gelukkig huwelijk, beiden hadden zij allerlei relaties.
Frida Kahlo was biseksueel, las ik
Ja, zij had relaties met zowel mannen als vrouwen. Zij zag er behoorlijk mannelijk uit, door de stevige kaaklijn, haar korte haar en een masculiene uitstraling. Zij gingen uit elkaar en kwamen later weer bij elkaar.
Over haar leven is een film gemaakt met Salma Hayek in de titelrol en Alfred Molina als Diego. Geregisseerd door Julie Taymor. Het Nationaal Opera en Ballet gaat dit jaar een voorstelling maken over Frida Kahlo.
Haar kunst is naïef op een bepaalde manier en surrealistisch, heel Dali-achtig, zij is door hem geïnspireerd. Door haar vermeende zelfmoord op 47-jarige leeftijd heeft zij zichzelf nog legendarischer gemaakt. Daardoor kreeg zij een heldenstatus. Al is het nooit helemaal bewezen.
Wat zijn de overeenkomsten tussen de drie kunstenaars?
De overeenkomst is dat hun leven niet gemakkelijk is geweest, zij wenden de kunst aan om dit te verwerken en in beeld te brengen. Ik ben er van overtuigd dat zij voor mensen die wel obstakels in hun leven tegenkomen, een extra betekenis kunnen krijgen. De kunst was voor hen een reddingsboei.
Waardeer dit artikel
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
Het Kantoor van Nu is aan de Peperstraat 20 in Gouda. De drie lezingen zijn op zondagmiddag 8 maart, 5 april en 17 mei van 14.00 uur-16.00u. De lezingen zijn afzonderlijk of als reeks te bezoeken.
U kunt reserveren via: https://hetkantoorvannu.nl/shop/