Vooraf was er al commotie in de Volkskrant of psychiater Bessel van der Kolk(1943) gelijk had met zijn theorie dat traumatische herinneringen worden verdrongen. In zijn boek ‘The body keeps the score’, toont de psychiater aan dat traumatische herinneringen zich dikwijls vertalen naar het lichaam. In deze laatste Zomergasten uitzending van interviewer Janine Abbring, krijgt de aimabel overkomende Bessel van der Kolk het podium.
Bessel van der Kolk woont al 60 jaar in de Verenigde Staten. In de uitzending bij Janine Abbring heeft hij het voornamelijk over post traumatische stress, waarin hij een specialist is. Hij formuleert soms moeilijk en onsamenhangend. Allerlei mensen worden behandeld in dit programma. Van mensen die een vliegtuig ongeluk overleven, en oorlogsslachtoffers tot mensen die slachtoffers zijn van martelingen en mishandelingen in Zuid-Afrika.
Dissociatie
Zo zien we een fragment uit de film Fearless (Peter Weir): een man die een vliegtuig ongeluk heeft overleefd loopt met een baby in zijn armen, die hij heeft gered. Ogenschijnlijk is de man doodkalm, volgens van der Kolk ontkent hij dat hij in een ongeluk geweest is. Dit heet dissociatie in de psychiatrie. Een vorm van emotionele verdoving, vaak na een heftige gebeurtenis die je volkomen overrompelt. Het is een onderbreking van het normale psychische functioneren.
Hoe zou jij dit aanpakken vraagt Abbring. Van der Kolk:’ Ik zal de man vragen wat hij gezien en gehoord heeft. Erover praten helpt niet altijd genoeg, het is geen herinnering, maar een herbeleving.’ Het is belangrijk de patiënt duidelijk te maken dat de traumatische gebeurtenis tot het verleden behoort en niet meer bij het heden.
Zelf was Bessel van der Kolk een keer overvallen en diverse keren met een mes gestoken. Hij dacht heel rationeel en analytisch tijdens de overval: ‘zo nu gebeurt dit met mij’. Hij zag zichzelf bijna als een proefkonijn en bleef kalm.
Desmond Tutu
Het sterkste moment in de zesde Zomergasten komt bij het tonen van een fragment, waarin bisschop Desmond Tutu de Waarheids – en Verzoenings commissie leidt. Mensen doen getuige van afschuwelijke martelingen en mishandelingen in Zuid-Afrika. We zien de aartsbisschop en mensenrechten activist een ‘breakdown’ krijgen, nadat hij een vreselijk relaas hoort van een gemartelde man. Daarna zien we hem de grootmoedigheid en vergevingsgezindheid roemen van de gemartelde. Van der Kolk: ‘het bijzondere van Tutu is dat hij ingaat op de persoonlijke trauma’s van de slachtoffers, als het te veel wordt gaat hij zingen en dansen met de mensen’. Zeer helend. In 1984 won Tutu de Nobelprijs voor de Vrede.
Therapie
Bij een sessie waarin we Van der Kolk zelf zien optreden als therapeut wordt veel duidelijk. Bessel: ‘wat er juist niet gebeurd, kan ook traumatisch zijn’. Zo wordt een meisje verkracht op reis naar Madrid. Haar ouders geven haar het gevoel dat het haar eigen fout is. Ze steunen haar niet.
Om niet gezien en gehoord te worden is een groot trauma, met vaak blijvende schade. In de therapie van Van der Kolk wordt dit opnieuw in scene gezet met medepatiënten die reageren zoals wel wenselijk is.
Hierdoor raakt Janine Abbring geëmotioneerd, omdat dat bij haar herinneringen oproepen aan een ernstig ongeluk dat zij vroeger heeft gehad in Afrika. De reactie van haar vader was: ik kom er zo snel mogelijk aan. Nu beseft zij zich sterk, dat zij niet getraumatiseerd is.
Psychedelica
Trauma slachtoffers wissen vaak herinneringen, die te pijnlijk zijn om over te praten. De helft van de Holocaust overlevenden zeggen geen herinneringen te hebben. Met behulp van psychedelica, kan dat naar boven worden gehaald. Kolk: ‘de geest wordt kalm genoeg om dramatische gebeurtenissen weer op te roepen’.
Van der Kolk’s fragmenten keuze is soms wat gedateerd, maar meestal erg interessant. Bijvoorbeeld in Conquest uit 1960. Het gaat over een experiment met een aapje, waarin de behoefte aan warmte en liefde groter blijkt dan de behoefte aan voedsel.
Ingmar Bergman
Twee fragmenten uit Award winning films. De Aanslag (1986, Oscar beste buitenlandse film) van Fons Rademakers, waarin een jongen een cel deelt met een later in de oorlog vermoorde jonge vrouw. Deze ervaring blijft zijn leven beheersen. En een scene uit de keuzefilm van Van der Kolk: ‘Fanny en Alexander’(1982, vier Oscars) van de formidabele filmmaker Ingmar Bergman. Over twee kinderen die steun zoeken bij elkaar, om het schrikbewind van hun pleegvader en bisschop te kunnen weerstaan.
Op een gegeven moment vraagt Abbring aan Bessel van der Kolk wat de meerwaarde is om een ‘wounded healer’ te zijn, zoals hij zichzelf noemt. Hij antwoordt: ‘te weten hoe het voelt om bang, eenzaam en verlaten te zijn.’ Zijn vader sloot hem vroeger op in de kelder als hij niet gehoorzaam was. Van der Kolk haatte zichzelf, omdat hij beloofde om ‘zoet’ te zijn.
De laatste Zomergasten eindigt wat geforceerd met een mooi lied ‘We Shall Overcome’ van Joan Baez uit 1963 bij de Civil Rights Movement mars in Washington.
Mijn Top Drie van Zomergasten dit jaar: Humberto Tan, Lieke Marsman en Derk Sauer.
Waardeer dit artikel
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.