Ben van Bommel, alias Eduard Ditmar (1940), is een bekende naam in de dichtersscene in Gouda. Hij draagt vaak voor uit eigen werk bij Dichters op Donderdag, een poëziepodium in restaurant het IJsselhuis. Ook maakt hij een maandelijks radioprogramma samen met dichter Hanneke Leroux, toepasselijk genaamd Dichter bij Gouwestad. Onlangs kwam er een nieuwe bundel van hem uit ‘Een kleine oorlog’. De Tweede Wereldoorlog gezien door de ogen van een kleine jongen. Een interview.
- Ben van Bommel alias Eduard Ditmar.
Jaap Mees: Bij je naambord buiten het huis staat ‘’dichter van liefde en ongemak’. Waar bestaan deze uit?
Ben van Bommel: Die twee zijn niet te scheiden, het bestaat niet dat als je liefde ervaart het niet zonder ongemak gaat en omgekeerd is ongemak vaak een onderdeel van liefde. En het zijn centrale thema’s.in mijn werk.
JM: Wat ik mooi vind in je nieuwe bundel ‘Een kleine oorlog’ is dat niet alles voorgekauwd wordt, maar er genoeg ruimte voor de verbeelding van de lezer is. Enigszins te vergelijken met ‘Het bittere kruid’ van Marga Minco over de Tweede Wereldoorlog.
BB : Ik begrijp wat je bedoelt, ik beschrijf het, maar het lijkt alsof ik niet weet wat er aan de hand is. Marga Minco beschrijft de Jodenvervolging, zonder dat zij dat woord maar één keer gebruikt. Bij een razzia beschrijft zij dat zij vanuit het souterrain laarzen en kinderschoenen ziet voorbijgaan.
JM Dat is het beeld wat mij het meest is bijgebleven. Ik heb je gevoelige en kernachtige bundel gelezen en begreep enkele woorden niet, zoals het woord mombakkes, in het gedicht Fragmenten rond de Rozenlaan.
B.B Het is een ander woord voor masker, een vermomming van je gezicht.
JM Bij Dichters op Donderdag, een platform in het IJsselhuis in Gouda voor allerlei vormen van poëzie, las je de inleiding van de bundel voor. ‘Wat mij overkwam staat in geen verhouding tot het verschrikkelijke leed in de oorlog’. Een relativering.
B.B Leuk dat je hierover begint, want er zijn lezers die de relativering afkeuren. Vergeleken met het grote leed denk ik waar praat ik over. Ik heb het overleefd, heb twee ouders gehad die goed voor mij gezorgd hebben. Ik kan ook de andere kant op redeneren, ik heb er een spraakgebrek aan over gehouden en artritis.
J.M Ik zal een paar gedichten eruit lichten.
Papa’s verhaal.
De trein rijdt langzaam in de bocht
Vlak bij de stad. Dat is nu nog zo.
Pappa knikt zijn vriend toe: nu kan ‘t.
Hij pakt zijn plunjezak en springt
Schoten worden op hem afgevuurd
Zijn reis in het donker naar huis
Duurt twee dagen voordat hij s- ’nachts in de goot staat
Voor het slaapkamerraam
B.B Het is een bocht vlakbij Rotterdam, die is er nog steeds, de trein gaat daar langzamer rijden. Het duurde twee nachten en twee dagen voor mijn vader om naar huis in Vlaardingen te komen.
J.M Wat is de aanleiding om deze bundel te maken?
B.B Altijd rond 4 en 5 mei (Dodenherdenking en Bevrijdingsdag) komen er weer herinneringen boven drijven. Ik zat op een boot en werd daar niet afgeleid door andere dingen, toen heb ik deze gedichten in twee weken opgeschreven. Het moest eruit. Eerlijk gezegd met de hoop dat ik het kwijt zou raken, maar dat is niet gelukt. Ik ben nu gevraagd om op het Bevrijdingsfestival te dichten en voor te dragen op de Theaterschool
J.M Wanneer schreef je je eerste gedicht?
B.B Dat moet ongeveer zijn toen ik 18 jaar was. Ik ging publiceren toen ik een jaar of dertig was, ik had eerder niet het idee dat ik wat te zeggen had. Ik dicht omdat het moet. Laatst nog heb ik een gedicht in vijf strofen geschreven over de wolf. Mijn vrouw zei je dichtader staat weer open.
JM Je maakt iedere maand een radio-uitzending bij Gouwestad: Dichter bij Gouwestad samen met dichter Hanneke Leroux.
BB De eerste zondag van de maand. Tussen 12.00 en 13.00 uur. Wij nodigen dichters uit om gedichten te laten horen. Soms hebben we een thema.
JM Net als bij Dichters op Donderdag, een podium voor dichters in het IJsselhuis in Gouda, met muzikale omlijsting van de levendige Ierse volksmuziek groep Shannon Breeze en andere musici.
BB Zij hebben ook vaak een thema, maar niet iedereen houdt zich daaraan. De dichters die dat organiseren, Chris Bellekom en Jeffrey van Geenen, verdienen het dat je wat moeite voor ze doet.
J.M. Wat maakt een goed gedicht?
B.B Dat is heel subjectief. Als het me raakt als ik eerlijk ben. Hier achter mij staan drie boekenplanken vol dichters. Dat is heel divers: spoken word, sonnetten, poëtische verhalen die op gedichten lijken, natuurbelevingen, van alles. Als je maar iets te vertellen hebt, wat je graag kenbaar wil maken aan een ander. Er moet een connectie zijn met wat je vertelt en het onderwerp. Er moet een vorm worden gekozen die bij het gedicht past. Het moet aanspreekbaar zijn. In de zin van toegankelijk.
Kortom een goed gedicht laat de lezer door de ogen van de dichter zien en zich daartoe verleiden en verhouden. Ik denk wel dat er een aantal technische zaken zijn waaraan een gedicht moet voldoen. Het moet goed lopen, met een goed ritme, tenzij je dat juist wilt verstoren.
J.M Wat is de kracht van poëzie?
B.B Ik zal een poging wagen. De kracht is dat je de lezer overtuigt van wat je schrijft. Dat de lezer er mee verder kan, dat hij verrijkt wordt, hoop krijgt, verdriet kan meebeleven en woede kan voelen,
JM Het moet wel een bepaalde emotie oproepen.
B.B Een woord is onbetrouwbaar, omdat je nooit precies kunt weergeven wat je ermee bedoelt. Er zijn meerdere interpretaties mogelijk, iedere luisteraar heeft een ander beeld bij het woord stoel bijvoorbeeld.
J.M Een van de meest schrijnende gedichten tot slot is D-Day, vind ik.
D- Day
Waarover hadden jullie ruzie, mamma?
Over jou jongen
Was ik stout?
Nee hoor maar pappa wilde
het zakje graan aanspreken dat
we in de slaapkamerkast
verborgen hielden
En dat was voor jou
voor als we niets meer hadden
Prikkeldraad in de wijk werd weggehaald
Toen het commando
hals over kop uit geconfisqueerde
huizen vertrok naar het oosten
Het zakje werd uit de kast gehaald
Er zat mijt in.
B.B. Mijn ouders hadden er ook ruzie over gehad, want zij wilden dat zakje aanbreken. Ik heb het ook echt gezien dat er beestjes in zaten. Er was niets meer van te gebruiken.
JM Welke dichters vind jij goed?
BB Als ik er slechts een paar noem, doe ik de anderen onrecht. Maar ik kan er wel een paar noemen Kouwenaar, Lucebert, de Vijftigers waar ook Remco Campert, Hugo Claus en Paul van Ostaijen toe behoren. Ik lees en volg veel Goudse dichters. Momenteel lees ik een bundel van Marieke Lucas Rijneveld, heel bijzonder talentvol.
Wil je de bundel ‘Een kleine oorlog’ bestellen, mail dan naar bjvanbommel@gmail.com
Jaap Mees
Waardeer dit artikel
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.