Rusland kenner/programmamaker Jelle Brandt Corstius heeft een boeiend gesprek met auteur Sana Valiulina (1964) uit Estland. In een echt gesprek toont zij met talloze filmfragmenten aan, hoe fascinerend en rijk de Estlandse en Russische literatuur, muziek en kunst is. Valiulina over het huidige Rusland: ‘het leger is driemaal zo groot in Rusland om het volk in toom te houden, dan het soldatenleger dat vecht in Oekraïne’
Sana Valiulina is geboren in Estland en studeerde Noorse taal- en letterkunde in Moskou .In 1989 verhuisde Valiulina naar Amsterdam, waar zij is getrouwd met een Nederlandse slavist die ook schrijver is. Zij heeft diverse boeken op haar naam staan, zoals ‘Didar en Faroek’, ‘Kinderen van Brezjnev’ en ‘Winterse Buien’.
Ruimte
In een immens grote kale studio vindt het gesprek voor Zomergasten plaats. Gelukkig is de gekunstelde caravan in een plas water, waarop de gesprekken gevoerd werden verdwenen. Jelle Brandt Corstius geeft de gevoelige en levendige Valiulina alle ruimte en luistert aandachtig. Prettig is ook dat hij niet direct vragen afvuurt op de schrijfster, maar kalm wacht op haar reactie na een vertoond fragment. Ergens in de uitzending zegt hij dat hij de gesprekken in Rusland aan de keukentafel het meeste mist.
De door de Estlandse gekozen scènes, meestal uit documentaires of televisie programma’s, gaan bijna allemaal over Estlandse en Russische kunst. Het eerste fragment komt uit de documentaire Regilaul: songs of the Ancient Sea, volksmuziek uit Estland met een oude orale traditie. De kleurrijke muziek verbindt het nu met de eeuwige cirkel van het leven.
Krijgsgevangene
Na een scène uit De koude zomer van 1953, een film van Alexandr Proshkin, zegt Sana dat haar vader zich herkent in deze film. Hij werd krijgsgevangene gemaakt door de Duitsers in de Tweede wereldoorlog en bij terugkomst in Rusland 10 jaar in een strafkamp (Goelag) geplaatst. Jelle vraagt naar haar vader. Valiulina zegt dat er vroeger niet gepraat werd over de kampervaringen. Hij gedroeg zich nooit als slachtoffer, soms had hij woedeaanvallen en was zeer anti-Sovjet in zijn houding. Later werd haar vader door Stalin vrij gelaten. Zij bezocht een kamp (Nurak) waar haar vader heeft gezeten. Sana: ‘ik kan geen woorden vinden om dat te omschrijven, het blaast alle zelfbewustzijn weg.’
Andrei Roeblev
Jelle en Sana bespreken een scene uit Andrei Roeblev van cineast Andrei Tarkovski, over de beroemde Iconenschilder uit Rusland in de 14e eeuw. Een woelige tijd met invallen van Tataren, een verzameling van Mongoolse en Turkse volkeren. Sana heeft Tataarse, Russische en Estlandse roots en woont sinds 1989 in Amsterdam. Vaak woont ze enkele maanden per jaar op het Griekse eiland Samos om te schrijven. Zij vindt Andrei Roeblev een van de mooiste anti-patriottische films. De autoriteiten verboden de film lange tijd en werd later vertoond en hoog gewaardeerd op buitenlandse filmfestivals.
Digitale techniek
Een ander filmfragment is Turn your body to the sun van filmmaker Aliona van der Horst. Zij heeft een Nederlandse vader en een Russische moeder. In deze documentaire volgt Sana Valiulina het lot van haar vader in gevangenschap. Via brieven, dagboeken en ingekleurd archief materiaal probeert zij haar vader beter te leren kennen.
Huxley
Een scene uit een niet Estlandse of Russische bron is een interview van de BBC met de schrijver Aldous Huxley van Brave New World. Zij bewondert hem en citeert de schrijver. ‘Mensen verzoenen zich met hun onderworpenheid’ (populisme,J.M ) En: ‘we are victims of our technology’. Vooral die laatste quote is erg actueel. Door de opkomst van digitale techniek in onze tijd en nu Artificial Intelligence, dat in feite een grenzeloze verzameling data is en weinig met echte intelligentie te maken heeft, omdat het niet creatief is en niet kan denken. De kernvraag is beheersen wij de techniek of beheerst de techniek ons?
Democratie
Jelle vraagt of Sana de democratie kwetsbaar vindt, beïnvloed door haar eigen persoonlijke geschiedenis? Zij betreurt het dat mensen als ‘rattenvangers’ achter een sterke man aanlopen. Zoals tsaar Poetin en zovele andere foute leiders. ‘De maatschappij in Rusland is onderhevig aan chaos. Het is te veel een consumptie samenleving geworden. Er ontbreekt spanning, alertheid, vuur en logos, iets spiritueels. ‘Zij betreurt het dat in een arm land als Rusland er miljoenen wordt gepompt in de oorlog.
Hoop
Jelle Brandt Corstius, die wat mij betreft vaker Zomergasten mag presenteren, zegt op het einde van de uitzending ‘iets van hoop nodig te hebben’. Hoop is er altijd, zegt Valiulina op nogal ondoorgrondelijke wijze. Zij hoopt dat Poetin de pijp uit gaat en verwacht dat er dan wel wat gaat veranderen. Zij benadrukt dat Nederland niet goed de ware gewelddadige aard van het Russische regime beseft. De Europese Unie moet zich verenigen en sterk maken.
Tenslotte vertelt Valiulina dat haar moeder altijd vertrouwen heeft gehouden in de mensheid. ‘Je moet je lot omarmen, ik geloof in iets groters: mededogen.’ Jelle sluit af met de opmerking dat hij zich verheugt op haar nieuwe boek (oktober 2024) ‘Waar alle wegen ophouden’ over haar vader. Zij vindt hem onpeilbaar, maar zegt Sana Valiulina : ‘het recht op geheim is een van de fundamenteel rechten van de mens’.
Waardeer dit artikel
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.